อนิจฺฉิตนฺติ อนิฏฺฐํฯ อาวรณโตติ นิเสธนโตฯ ธมฺมโต อนเปตา ธมฺมิยาติ อิธ ‘‘ธมฺมิกา’’ติ วุตฺตาฯ มิคสูกราทิฆาตาย สุนขาทีนํ กฑฺฒิตฺวา วนจรณํ วาโช, ตตฺถ นิยุตฺตา, เต วา วาเชนฺตีติ วาชิกา, มิควธจาริโนฯ

สารนฺททสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วสฺสการสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย อภิยาตุกาโมติ เอตฺถ อภิ-สทฺโท อภิภวนตฺโถ ‘‘อนภิวิทิตุ’’นฺติอาทีสุ วิยาติ อาห ‘‘อภิภวนตฺถาย ยาตุกาโม’’ติฯ วชฺชิราชาโนติ ‘‘วชฺเชตพฺพา อิเม’’ติ อาทิโต ปวตฺตํ วจนํ อุปาทาย วชฺชีติ ลทฺธนามา ราชาโน, วชฺชิรฏฺฐสฺส วา ราชาโน วชฺชิราชาโนฯ รฏฺฐสฺส ปน วชฺชิสมญฺญา ตนฺนิวาสิราชกุมารวเสน เวทิตพฺพาฯ ราชิทฺธิยาติ ราชภาวานุคเตน ปภาเวนฯ โส ปน ปภาโว เนสํ คณราชานํ มิโถ สามคฺคิยา โลเก ปากโฏฯ จิรฏฺฐายี จ อโหสีติ ‘‘สมคฺคภาวํ กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ อนุ อนุ ตํสมงฺคิโน ภาเวติ วฑฺเฒตีติ อนุภาโว, อนุภาโว เอว อานุภาโว, ปตาโปฯ โส ปน เนสํ ปตาโป หตฺถิอสฺสาทิวาหนสมฺปตฺติยา ตตฺถ จ สุภิกฺขิตภาเวน โลเก ปากโฏ ชาโตติ ‘‘เอเตน…เป.… กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ ตาฬจฺฉิคฺคเฬนาติ กุญฺจิกาฉิทฺเทนฯ อสนนฺติ สรํฯ อติปาตยิสฺสนฺตีติ อติกฺกาเมนฺติฯ โปงฺขานุโปงฺขนฺติ โปงฺขสฺส อนุโปงฺขํ, ปุริมสรสฺส โปงฺขปทานุคตโปงฺขํ อิตรํ สรํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อวิราธิตนฺติ อวิรชฺฌิตํฯ อุจฺฉินฺทิสฺสามีติ อุมฺมูลนวเสน กุลสนฺตติํ ฉินฺทิสฺสามิฯ อยนํ วฑฺฒนํ อโย, ตปฺปฏิปกฺเขน อนโยติ อาห ‘‘อวฑฺฒิ’’นฺติฯ ญาตีนํ พฺยสนํ วินาโส ญาติพฺยสนํฯ

คงฺคายาติ คงฺคาสมีเปฯ ปฏฺฏนคามนฺติ สกฏปฏฺฏนคามํฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ ปฏฺฏเนฯ พลวาฆาตชาโตติ อุปฺปนฺนพลวโกโธฯ เมติ มยฺหํฯ คเตนาติ คมเนนฯ สีตํ วา อุณฺหํ วา นตฺถิ ตาย เวลายฯ อภิมุขํ ยุทฺเธนาติ อภิมุขํ อุชุกเมว สงฺคามกรเณนฯ อุปลาปนํ สามํ ทานญฺจาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อล’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

เภโทปิ อิธ อุปาโย เอวาติ วุตฺตํ ‘‘อญฺญตฺร มิถุเภทา’’ติฯ ยุทฺธสฺส ปน อนุปายตา ปเคว ปกาสิตาฯ อิทนฺติ ‘‘อญฺญตฺร อุปลาปนาย อญฺญตฺร มิถุเภทา’’ติ อิทํ วจนํฯ กถาย นยํ ลภิตฺวาติ ‘‘ยาวกีวญฺจ …เป.… ปริหานี’’ติ อิมาย ภควโต กถาย อุปายํ ลภิตฺวาฯ อนุกมฺปายาติ วชฺชิราเชสุ อนุคฺคเหนฯ

ราชาปิ ตเมว เปเสตฺวา สพฺเพ…เป.… ปาเปสีติ ราชา ตํ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตํ ‘‘กิํ, อาจริย, ภควา อวจา’’ติ ปุจฺฉิฯ โส ‘‘ยถา โภ สมณสฺส โคตมสฺส วจนํ น สกฺกา วชฺชี เกนจิ คเหตุํ, อปิจ อุปลาปนาย วา มิถุเภเทน วา สกฺกา’’ติ อาหฯ ตโต นํ ราชา ‘‘อุปลาปนาย อมฺหากํ หตฺถิอสฺสาทโย นสฺสิสฺสนฺติ, เภเทเนว เต คเหสฺสามิ, กิํ กโรมา’’ติ ปุจฺฉิฯ เตน หิ, มหาราช, ตุมฺเห วชฺชี อารพฺภ ปริสติ กถํ สมุฏฺฐาเปถ, ตโต อหํ ‘‘กิํ เต, มหาราช, เตหิ, อตฺตโน สนฺตเกน กสิวณิชฺชาทีนิ กตฺวา ชีวนฺตุ เอเต ราชาโน’’ติ วตฺวา ปกฺกมิสฺสามิฯ ตโต ตุมฺเห ‘‘กิํ นุ, โภ, เอส พฺราหฺมโณ วชฺชี อารพฺภ ปวตฺตํ กถํ ปฏิพาหตี’’ติ วเทยฺยาถฯ ทิวสภาเค จาหํ เตสํ ปณฺณาการํ เปเสสฺสามิ, ตมฺปิ คาหาเปตฺวา ตุมฺเหปิ มม โทสํ อาโรเปตฺวา พนฺธนตาฬนาทีนิ อกตฺวาว เกวลํ ขุรมุณฺฑํ มํ กตฺวา นครา นีหราเปถ, อถาหํ ‘‘มยา เต นคเร ปากาโร ปริขา จ การิตา, อหํ ถิรทุพฺพลฏฺฐานญฺจ อุตฺตานคมฺภีรฏฺฐานญฺจ ชานามิ, น จิรสฺสํ ทานิ ตํ อุชุํ กริสฺสามี’’ติ วกฺขามิฯ ตํ สุตฺวา ตุมฺเห ‘‘คจฺฉตู’’ติ วเทยฺยาถาติฯ ราชา สพฺพํ อกาสิฯ

ลิจฺฉวี ตสฺส นิกฺขมนํ สุตฺวา ‘‘สโฐ พฺราหฺมโณ, มา ตสฺส คงฺคํ อุตฺตาเรตุํ อทตฺถา’’ติ อาหํสุฯ ตตฺร เอกจฺเจหิ ‘‘อมฺเห อารพฺภ กถิตตฺตา กิร โส เอวํ กโรตี’’ติ วุตฺเต ‘‘เตน หิ ภเณ เอตู’’ติ วทิํสุฯ โส คนฺตฺวา ลิจฺฉวี ทิสฺวา ‘‘กิมาคตตฺถา’’ติ ปุจฺฉิโต ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ลิจฺฉวิโน ‘‘อปฺปมตฺตเกน นาม เอวํ ครุํ ทณฺฑํ กาตุํ น ยุตฺต’’นฺติ วตฺวา ‘‘กิํ เต ตตฺร ฐานนฺตร’’นฺติ ปุจฺฉิํสุฯ วินิจฺฉยมหามจฺโจหมสฺมีติฯ ตเทว เต ฐานนฺตรํ โหตูติฯ โส สุฏฺฐุตรํ วินิจฺฉยํ กโรติฯ ราชกุมารา ตสฺส สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺติฯ

โส ปติฏฺฐิตคุโณ หุตฺวา เอกทิวสํ เอกํ ลิจฺฉวิํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ คนฺตฺวา ‘‘ทารกา กสนฺตี’’ติ ปุจฺฉิฯ อาม, กสนฺติฯ ทฺเว โคเณ โยเชตฺวาติฯ อาม, ทฺเว โคเณ โยเชตฺวาติฯ เอตฺตกํ วตฺวา นิวตฺโตฯ ตโต ตมญฺโญ ‘‘กิํ อาจริโย อาหา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา เตน วุตฺตํ – อสทฺทหนฺโต ‘‘น เมโส ยถาภูตํ กเถตี’’ติ เตน สทฺธิํ ภิชฺชิฯ

พฺราหฺมโณ อปรมฺปิ เอกทิวสํ เอกํ ลิจฺฉวิํ เอกมนฺตํ เนตฺวา ‘‘เกน พฺยญฺชเนน ภุตฺโตสี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา นิวตฺโตฯ ตมฺปิ อญฺโญ ปุจฺฉิตฺวา อสทฺทหนฺโต ตเถว ภิชฺชิฯ พฺราหฺมโณ อปรมฺปิ ทิวสํ เอกํ ลิจฺฉวิํ เอกมนฺตํ เนตฺวา ‘‘อติทุคฺคโตสิ กิรา’’ติ ปุจฺฉิฯ โก เอวมาหาติ ฯ อสุโก นาม ลิจฺฉวีติฯ อปรมฺปิ เอกมนฺตํ เนตฺวา ‘‘ตฺวํ กิร ภีรุชาติโก’’ติ ปุจฺฉิฯ โก เอวมาหาติ? อสุโก นาม ลิจฺฉวีติฯ เอวํ อญฺเญน อกถิตเมว อญฺญสฺส กเถนฺโต ตีหิ สํวจฺฉเรหิ เต ราชาโน อญฺญมญฺญํ ภินฺทิตฺวา ยถา ทฺเว เอกมคฺเคน น คจฺฉนฺติ, ตถา กตฺวา สนฺนิปาตเภริํ จราเปสิฯ ลิจฺฉวิโน ‘‘อิสฺสรา สนฺนิปตนฺตุ, สูรา สนฺนิปตนฺตู’’ติ วตฺวา น สนฺนิปติํสุฯ พฺราหฺมโณ ‘‘อยํ ทานิ กาโล, สีฆํ อาคจฺฉตู’’ติ รญฺโญ สาสนํ เปเสติฯ ราชา สุตฺวาว พลเภริํ จราเปตฺวา นิกฺขมิฯ เวสาลิกา สุตฺวา ‘‘รญฺโญ คงฺคํ อุตฺตริตุํ น ทสฺสามา’’ติ เภริํ จราเปสุํฯ เต สุตฺวา ‘‘คจฺฉนฺตุ สูรราชาโน’’ติอาทีนิ วตฺวา น สนฺนิปติํสุฯ ‘‘นครปฺปเวสนํ น ทสฺสาม, ทฺวารานิ ปิทหิสฺสามา’’ติ เภริํ จราเปสุํฯ เอโกปิ น สนฺนิปติฯ ยถาวิวเฏหิ ทฺวาเรหิ ปวิสิตฺวา สพฺเพ อนยพฺยสนํ ปาเปตฺวา คโตฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ – ‘‘ราชาปิ ตเมว เปเสตฺวา สพฺเพปิ ภินฺทิตฺวา คนฺตฺวา อนยพฺยสนํ ปาเปสี’’ติฯ

วสฺสการสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปฐมสตฺตกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย อปริหานาย หิตาติ อปริหานิยา (ที. นิ. ฏี. 2.136), น ปริหายนฺติ เอเตหีติ วา อปริหานิยาฯ เอวํ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ‘‘อิธาปิ จา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตโตติอาทิ ทิสาสุ อาคตสาสเน วุตฺตวจนํ วุตฺตกถนํฯ วิหารสีมา อากุลา ยสฺมา , ตสฺมา อุโปสถปวารณา ฐิตาฯ โอลียมานโกติ ปาฬิโต อตฺถโต จ วินสฺสมานโกฯ อุกฺขิปาเปนฺตาติ ปคุณภาวกรเณน อตฺถสํวณฺณนาวเสน จ ปคฺคณฺหนฺตาฯ

สาวตฺถิยํ ภิกฺขู วิย (ปารา. 565) ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพติ ปญฺญาเปนฺตาฯ วชฺชิปุตฺตกา วิย (จูฬว. 446) ทสวตฺถุทีปเนนฯ ตถา อกโรนฺตาติ นวํ กติกวตฺตํ วา สิกฺขาปทํ วา อมทฺทนฺตา ธมฺมวินยโต สาสนํ ทีเปนฺตา ขุทฺทกมฺปิ จ สิกฺขาปทํ อสมูหนนฺตาฯ อายสฺมา มหากสฺสโป วิย จาติ ‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆ, สนฺตามฺหากํ สิกฺขาปทานิ คิหิคตานิฯ คิหิโนปิ ชานนฺติ ‘อิทํ โว สมณานํ สกฺยปุตฺติกานํ กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตี’ติฯ สเจปิ หิ มยํ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ สมูหนิสฺสาม, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร ‘ธูมกาลิกํ สมเณน โคตเมน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, ยาวิเมสํ สตฺถา อฏฺฐาสิ, ตาวิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขิํสุฯ ยโต อิเมสํ สตฺถา ปรินิพฺพุโต, น ทานิเม สิกฺขาปเทสุ สิกฺขนฺตี’ติฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อปญฺญตฺตํ น ปญฺญเปยฺย, ปญฺญตฺตํ น สมุจฺฉินฺเทยฺย, ยถาปญฺญตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺเตยฺยา’’ติ อิมํ (จูฬว. 442) ตนฺติํ ฐเปนฺโต อายสฺมา มหากสฺสโป วิย จฯ

ถิรภาวปฺปตฺตาติ สาสเน ถิรภาวํ อนิวตฺติตภาวํ อุปคตาฯ เถรการเกหีติ เถรภาวสาธเกหิ สีลาทิคุเณหิ อเสกฺขธมฺเมหิฯ พหู รตฺติโยติ ปพฺพชิตา หุตฺวา พหู รตฺติโย ชานนฺติฯ สีลาทิคุเณสุ ปติฏฺฐาปนเมว สาสเน ปริณายกตาติ อาห ‘‘ตีสุ สิกฺขาสุ ปวตฺเตนฺตี’’ติฯ โอวาทํ น เทนฺติ อภาชนภาวโตฯ ปเวณิกถนฺติ อาจริยปรมฺปราภตํ สมฺมาปฏิปตฺติทีปนํ ธมฺมกถํฯ สารภูตํ ธมฺมปริยายนฺติ สมถวิปสฺสนามคฺคผลสมฺปาปเนน สาสเน สารภูตํ โพชฺฌงฺคโกสลฺลอนุตฺตรสีติภาว- (อ. นิ. 6.85) อธิจิตฺตสุตฺตาทิธมฺมตนฺติํฯ อาทิกํ โอวาทนฺติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘เอวํ เต อาโลเกตพฺพํ, เอวํ เต วิโลเกตพฺพํ, เอวํ เต สมิญฺชิตพฺพํ, เอวํ เต ปสาเรตพฺพํ, เอวํ เต สงฺฆาฏิปตฺตจีวรํ ธาเรตพฺพ’’นฺติ โอวาทํ สงฺคณฺหาติฯ

ปุนพฺภวทานํ ปุนพฺภโว อุตฺตรปทโลเปนฯ อิตเรติ เย น ปจฺจยวสิกา น อามิสจกฺขุกา, เต น คจฺฉนฺติ ตณฺหาย วสํฯ

อารญฺญเกสูติ อรญฺญภาเคสุ อรญฺญปริยาปนฺเนสุฯ นนุ ยตฺถ กตฺถจิปิ ตณฺหา สาวชฺชา เอวาติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘คามนฺตเสนาสเนสุ หี’’ติอาทิฯ เตน ‘‘อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต’’ติ เอตฺถ วุตฺตปิหาทโย ปิย อารญฺญกเสนาสเนสุ สาลยตา เสวิตพฺพปกฺขิกา เอวาติ ทสฺเสติฯ

อตฺตนาวาติ สยเมวฯ เตน ปเรหิ อนุสฺสาหิตานํ สรเสเนว อนาคตานํ เปสลานํ ภิกฺขูนํ อาคมนํ, อาคตานญฺจ ผาสุวิหารํ ปจฺจาสีสนฺตีติ ทสฺเสติฯ อิมินาว นีหาเรนาติ อิมาย ปฏิปตฺติยาฯ อคฺคหิตธมฺมคฺคหณนฺติ อคฺคหิตสฺส ปริยตฺติธมฺมสฺส อุคฺคหณํฯ คหิตสชฺฌายกรณนฺติ อุคฺคหิตสฺส สุฏฺฐุ อตฺถจินฺตนํฯ จินฺตรตฺโถ หิ อยํ สชฺฌายสทฺโทฯ เอนฺตีติ อุปคจฺฉนฺติฯ นิสีทนฺติ อาสนปญฺญาปนาทินาฯ

ปฐมสตฺตกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-6. ทุติยสตฺตกสุตฺตาทิวณฺณนา

[24-26] จตุตฺเถ กโรนฺโตเยวาติ ยถาวุตฺตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺโตเยวฯ อติรจฺฉานกถาภาเวปิ ตสฺส ตตฺถ ตปฺปรภาวทสฺสนตฺถํ อวธารณวจนํฯ ปริยนฺตการีติ สปริยนฺตํ กตฺวา วตฺตาฯ ‘‘ปริยนฺตวติํ วาจํ ภาสิตา’’ติ (ที. นิ. 1.9, 194) หิ วุตฺตํฯ อปฺปภสฺโสวาติ ปริมิตกโถเยว เอกนฺเตน กเถตพฺพสฺเสว กถนโตฯ สมาปตฺติสมาปชฺชนํ อริโย ตุณฺหีภาโวฯ นิทฺทายติเยวาติ นิทฺโทกฺกมเน อนาทีนวทสฺสี นิทฺทายติเยว, อิริยาปถปริวตฺตนาทินา น นํ วิโนเทติฯ เอวํ สํสฏฺโฐวาติ วุตฺตนเยน คณสงฺคณิกาย สํสฏฺโฐ เอว วิหรติฯ ทุสฺสีลา ปาปิจฺฉา นามาติ สยํ นิสฺสีลา อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย สมนฺนาคตตฺตา ปาปา ลามกา อิจฺฉา เอเตสนฺติ ปาปิจฺฉาฯ ปาปปุคฺคเลหิ มิตฺติกรณโต ปาปมิตฺตาฯ เตหิ สทา สหปวตฺตเนน ปาปสหายาฯ ตตฺถ นินฺนตาทินา ตทธิมุตฺตตาย ปาปสมฺปวงฺกาฯ ปญฺจมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิเยวฯ

ทุติยสตฺตกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-11. สญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา

[27-31] สตฺตเม อนิจฺจาติ อนุปสฺสติ เอตายาติ อนิจฺจานุปสฺสนาฯ ตถาปวตฺตวิปสฺสนา ปน ยสฺมา อตฺตนา สหคตสญฺญาย ภาวิตาย ภาวิตา เอว โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อนิจฺจานุปสฺสนาทีหิ สหคตสญฺญา’’ติฯ อิมา สตฺต โลกิยวิปสฺสนาปิ โหนฺติ ‘‘อนิจฺจ’’นฺติอาทินา ปวตฺตนโตฯ ‘‘เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ’’ติ อาคตวเสน ปเนตฺถ ทฺเว โลกุตฺตรา โหนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ ‘‘วิราโค นิโรโธ’’ติ หิ ตตฺถ นิพฺพานํ วุตฺตนฺติ อิธ วิราคสญฺญา, ตา วุตฺตสญฺญา นิพฺพานารมฺมณาปิ สิยุํฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อฏฺฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สญฺญาสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วชฺชิสตฺตกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. เทวตาวคฺโค

5. ปฐมมิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[36] จตุตฺถสฺส ปญฺจเม อตฺตโน คุยฺหํ ตสฺส อาวิกโรตีติ อตฺตโน คุยฺหํ นิคฺคุหิตุํ ยุตฺตกถํ อญฺญสฺส อกเถตฺวา ตสฺเสว อาจิกฺขติฯ ตสฺส คุยฺหํ อญฺเญสํ นาจิกฺขตีติ เตน กถิตคุยฺหํ ยถา อญฺเญ น ชานนฺติ, เอวํ อนาวิกโรนฺโต ฉาเทติฯ

ปฐมมิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-11. ทุติยมิตฺตสุตฺตาทิวณฺณนา

[37-42] ฉฏฺเฐ ปิโย จ โหติ มนาโป จาติ กลฺยาณมิตฺตลกฺขณํ ทสฺสิตํฯ กลฺยาณมิตฺโต หิ สทฺธาสมฺปนฺโน จ โหติ สีลสมฺปนฺโน สุตสมฺปนฺโน จาคสมฺปนฺโน วีริยสมฺปนฺโน สติสมฺปนฺโน สมาธิสมฺปนฺโน ปญฺญาสมฺปนฺโนฯ ตตฺถ สทฺธาสมฺปตฺติยา สทฺทหติ ตถาคตสฺส สมฺโพธิํ กมฺมญฺจ กมฺมผลญฺจ, เตน สมฺโพธิยา เหตุภูตํ สตฺเตสุ หิตสุขํ น ปริจฺจชติ ฯ สีลสมฺปตฺติยา สตฺตานํ ปิโย โหติ ครุ ภาวนีโย โจทโก ปาปครหี วตฺตา วจนกฺขโมฯ สุตสมฺปตฺติยา สจฺจปฏิจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตานํ คมฺภีรานํ กถานํ กตฺตา โหติฯ จาคสมฺปตฺติยา อปฺปิจฺโฉ โหติ สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐฯ วีริยสมฺปตฺติยา อารทฺธวีริโย โหติ อตฺตหิตปรหิตปฏิปตฺติยํฯ สติสมฺปตฺติยา อุปฏฺฐิตสฺสตี โหติฯ สมาธิสมฺปตฺติยา อวิกฺขิตฺโต โหติ สมาหิตจิโตฯ ปญฺญาสมฺปตฺติยา อวิปรีตํ ปชานาติฯ โส สติยา กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ คติโย สมนฺเนสมาโน ปญฺญาย สตฺตานํ หิตาหิตํ ยถาภูตํ ชานิตฺวา สมาธินา ตตฺถ เอกคฺคจิตฺโต หุตฺวา วีริเยน สตฺเต อหิเต นิเสเธตฺวา หิเต นิโยเชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปิโย…เป.… นิโยเชตี’’ติฯ สตฺตมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ

ทุติยมิตฺตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เทวตาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มหายญฺญวคฺโค

1. สตฺตวิญฺญาณฏฺฐิติสุตฺตวณฺณนา

[44] ปญฺจมสฺส ปฐเม ยสฺมา นิทสฺสนตฺเถ นิปาโต (ที. นิ. ฏี. 2.127) ตสฺมา เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติ ยถา มนุสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ วิเสโส โหติเยว สติปิ พาหิรสฺส การณสฺส อเภเท อชฺฌตฺติกสฺส ภินฺนตฺตาฯ นานตฺตํ กาเย เอเตสํ, นานตฺโต วา กาโย เอเตสนฺติ นานตฺตกายาฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เนสนฺติ มนุสฺสานํฯ นานตฺตา สญฺญา เอเตสํ อตฺถีติ นานตฺตสญฺญิโนฯ สุขสมุสฺสยโต วินิปาโต เอเตสํ อตฺถีติ วินิปาติกา สติปิ เทวภาเว ทิพฺพสมฺปตฺติยา อภาวโตฯ อปาเยสุ วา คโต นตฺถิ นิปาโต เอเตสนฺติ วินิปาติกาฯ เตนาห ‘‘จตุอปายวินิมุตฺตา’’ติฯ ปิยงฺกรมาตาทีนํ วิยาติ ปิยงฺกรมาตา กิร ยกฺขินี ปจฺจูสสมเย อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ธมฺมํ สชฺฌายโต สุตฺวา –